Monday, March 3, 2008

Hija e Çamërisë
Tregim

Kafeneja nuk ishte gjë tjetër veçse pjesë e një kati të parë me një verandë të mbyllur me xham e një shtëpie të vogël në atë fshat të vogël. Në rrugët e fshatit dëgjoheshin vetëm zhukatjet e turtulleshave dhe zhurma e largët e ndonjë traktori.
Në kafene zhurmonte e ashtuquajtura radioja publike, dy djem të rinj që luanin te një ruletë elektrike me shumë pasion. Pothuajse ishin të zëna vendet në dy tavolinat e vëna paralel.
- Ja, ulu, - më tha me dashamirësi një grua që rrinte pas banakut me kokën e gishtin në drejtim të dy tavolinave.
Nga toni i zërit tregonte se duhej të ishte pronarja. Më në fund kishte ardhur një klient i ri dhe ajo ndoshta shpresonte se edhe unë si çdo i ardhur rishtas atyre anëve të humbura, patjetër do të konsumoja alkol pa hesap, duke i hedhur të hollat me dorë shpenguar dhe për më tepër do të paguaja me para në dorë e jo më me listë si pijanecët e varfër vendas.
Mua më kishte sjellë në këtë fshat të largët Çuka e Ajtojit, kurioziteti për të kuptuar Butrintin apo më saktë ajo legjenda e lashtë që thoshte se diku në trekëndëshin e Çukës së Ajtojit, Foinikes dhe Butrintit duhej të gjendej varri i Pirros së Madh. Pra as që më shkonte mendja te pija.
U rrotullova për të zënë një karrige. Vetëm në tavolinën e më pleqve më zuri syri një vend bosh, por ishte një hapësirë aq e ngushtë saqë nuk bëhej fjalë të më nxënte mua. Midis karrigeve të vëna kurriz më kurriz me këmbët e ndërfutura te njëra-tjetra vetëm midis shpinoreve të tyre hapej një distancë jo më e gjerë se dhjetë gisht.
Askush nuk lëvizi, megjithëse gruaja përtej banakut u foli me ton urdhërues që të më lironin pak vend edhe mua. Gruaja e ngriti më shumë zërin. Ata kthyen me përtesë kokat bashkë me ndonjë romuz, më vështruan me bisht të syrit, por nuk i lëvizën asnjë fije karriget e tyre. Vetëm se përgjigjia e njërit ashtu nëpër dhëmbë ishte e saktë:
- Atje në krye është një karrige bosh, po të dojë të ulet...
Ishte verë dhe kisha veshur një palë sandale pa rrypa që ngjanin më tepër me shapka dhe një këmishë të hollë që më rrinte lëshuar mbi pantallonat verore gati treçerekshe. Mos vallë nuk u pëlqente dukja ime prej djaloshi qyteti që po më shpërfillnin?!…
U ndala mëdyshas përpallë vendit bosh. Karriget me pamje gati mondane ishin të rënda e të linin përshtypjen se ishin në atë vend ndoshta që në kohën e Italisë. Ashtu ngjanin prej atyre këmbëve katrore që dilnin me hark nga jashtë dhe me mbajtëse nga të katër anët.
Gruaja që njëkohësisht shërbente dhe mbikqyrte lokalin, u bërtiti burrave prerazi edhe një herë që të më hapnin vend. Ata lëvizën paksa, bënë sikur mblodhën karriget, por hapësira midis shpinoreve vetëm sa u rrit edhe nja pesë gisht, kurse këmbët poshtë mbetën ende të ndërfutura te njëra-tjetra.
Desha s’desha një copë herë mbeta në këmbë si hu gardhi përpara atyre njerëzve të bezdisur prej pranisë sime. Ç’të bëja? U vura veshin me vëmendje bisedave në të cilat ishin zhytur aq shumë burrat e kafenesë, saqë nuk po më begenisnin qoftë edhe për kureshtje mua të panjohurin, siç ndodh rëndom me fytyrat e reja në zonat e thella. I tregonin njëri-tjetrit kryesisht histori të bashkëfshatarëve, nga ato që më shumë janë të sajuara se të jetuara, por që kanë edhe nga pak të vërtetë përbrenda. Pra, rrëfime që nuk i gjen të shkruara kurrë nëpër libra historie, aq më tepër që fshatrat e këtyre anëve banoheshin në një masë të mirë nga ish të përzënët e fundit çamë nga zonat e Çamërisë matanë kufirit shtetëror.
Si për të sfiduar mospërfilljen e burrave të kafenesë, aty për aty vendosa që të porosisja një gotë të madhe uji me raki, meqë e dija se në këto lloj kafenesh fshati përgjithësisht rakia që shërbehet është prodhim shtëpiak i zonës dhe rrallë, shumë rrallë, mund të jetë prodhim industrial jo fort i pëlqyeshëm për organizmin. Për pasojë edhe çmimi i saj nuk do të ishte tepër i shtrenjtë. E dija se shitësit i gëzohen faktit kur u shitet një produkt ku fitimi është më i drejtpërdrejtë si për ata dhe për vendasit. Po ashtu shpresoja që t’u tërhiqja vëmendjen atij brezi pijetarësh mbi tridhjetë e pesë vjeç, të cilët dinë të të klasifikojnë sipas mënyrës se si dhe sa pin: "Ky qenka yni"...
Ngrita zërin që të dëgjohesha gjithandej dhe shqiptova qartazi:
- Dy dopio raki!
Dhe rrëmbeva nga tavolina e tyre një gotë uji bosh e fillova ta rrotulloj nëpër gishta si t’u lija të kuptonin atyre përqark se unë isha nga ata që e ktheja rakinë me opingë si burrat e qëmoçëm.
Gruaja më vuri re me habi sikur nuk po ia mbushja syrin me pamjen time prej çunaku qyteti megjithatë e mbushi plot me raki një gotë të madhe uji.
Rrëmbeva gotën nga banaku dhe vazhdova të mbahem serioz pa i dhënë shpjegim banakieres së çuditur, që mesa duket ende nuk po e kuptonte qartë sesi dikush si puna ime mund të porosiste dy dopio njëherazi dhe aq më tepër në një gotë uji.
Ndërkaq u ktheva nga vendi bosh. Hoqa sandalet shapka dhe me një goditje si prej futbollisti që merr hov për të gjuajtur penalltinë përballë portierit kundërshtar, i qëllova në fundin e tyre me sa më hante këmba e djathtë, duke e mbajtur ende përpara syve pa e pirë gotën e madhe me dy dopio raki. Gjithkush mendonte se ende po ndiqja me sy rruazat e rakisë për të parë kualitetin e saj dhe deri në atë çast hiqeshin sikur s’u interesoja fare.
Ndërkohë që sandalet rrëshqitën tutje, me një të kërcyer prej atleti a balerini, vura këmbën e zbathur në mbajtësen e mbrapme të këmbëve të karriges së djathtë dhe me dorën e majtë u mbajta në kurrizin e karrikes së majtë. Dora ime e djathtë mbante ende gotën e madhe plot me raki, ndërsa këmbën e majtë e kisha hedhur tashmë në mbajtësen e këmbëve të karriges tjetër.
Dukesha si xhongler dhe dashur padashur isha bërë objekt për vëmendjen e të gjithëve. Më vështronin si me habi, por anjëri nuk mund të më thoshte gjë se karriget ishin nga ato të rëndat dhe personat e ulur në to nuk kishin ndjerë asnjë lëkundje dhe ndoshta për faktin se ishin me kurriz nga unë, e panë me vonesë se ç’ndodhi…
Sidoqoftë tani ishte rradha ime të sundoja situatën dhe të zgjidhja me kë doja të bëja muahabet. End nuk isha ulur mirë kur mora komplimentin e parë nga një burrë i moshuar që qëndronte në krah:
- Po ti qënke më i shkathët se hija e Çamërisë!
Pa e parë në sy i hodha pak raki nga gota ime në gotën e tij, pothuaj të zbrazur, dhe bëra sikur kërkoja poshtë tavolinës sandalet e mija, megjithëse e dija shumë mirë se edhe sikur ato të mos kishin mbërritur te karrigia për ku i drejtova, të tjerët do t’i shtynin me këmbë dhe do të m’i sillnin pranë. Dhe ashtu ndodhi. Por ajo kohë pauze më duhej që të bëja pyetjen që më interesonte.
- Kush the se ishte ai? - e pyeta.
- Hija, hija! - ma ktheu.
- Hija e kujt?! - vazhdova.
- Hija e Çamërisë, ashtu është një histori këtej nga anët tona…
Tashmë ishte çasti që më mirë të mos flisja fare, çdo bisedë tjetër në tavolinë u fashit dhe unë ndjeva se shumica ishin pushtuar nga kërshëria. Por papritur më kishin drejtuar një pyetje që mund ta thyente situatën në drejtimin që nuk doja.
Dikush nga tavolina tjetër më foli:
- Nga të kemi, mor djalë, dhe ç‘të ka prurë këtej?
- I këtyre anëve jam, - thashë dhe me këtë përgjigje mendova se e kisha kthyer rrjedhën përsëri përgjysmë në kahun që doja.
- Dhe… - vazhdova, por u ndala sakaq me frikën se mos e kisha humbur prapë davanë.
- Kalova këtej për ta parë me sytë e mi këtë vend që ndoshta nuk duhet të ishte larg sipas legjendës së vjetër të varrit të Pirros së Madh… - shtova me gjysmë zëri si me zemër të dridhur.
Më vështruan me mosbesim. Dukej menjëherë se kishin parë plot aventurierë të ardhur këtyre anëve me ëndrrat e kësaj legjende, sepse nuk u bëri shumë përshtypje fjala ime dhe në tavolinë ra heshtja.
Shfrytëzova rastin dhe pyeta menjëherë plakun:
- Po ajo historia e hijes si ishte?
Për fatin tim ai sikur kishte pritur që unë ta pyesja dhe filloi:
- Ti e di që njerëzit e kësaj zone kryesisht janë nga Çamëria…
- Po? - thashë dhe ktheva një gllënjkë raki, mbasi e çoka me gotën e tij.
- Dikur në një nga ato familjet e fisme të Çamërisë, erdhi mandata se trimi i saj ishte gremisur rrugës në humnerë pa dashur. Dhe fshati heshti se mendoi që do ta linin të qetë meqë trimi vdiq. Por nuk ndodhi kështu. Filluan t‘i përzinin një nga një nga fshati. Vetëm e veja e trimit me të birin nuk largohej. Justifikohej se nuk largohej dot nga varri i burrit. Fshatin e blenë, e kërcënuan, e shuan… E veja me djalin që rritej nuk ikte dhe nuk ikte. Atëherë ata thanë që ajo u helmatis se i ra gjarpri në kusi… Tërë fshatin e përzunë e mbetën aty vetëm ata që kthyen emër, gjini e fe. Në fshat sollën të huaj… Djali mori arratinë… Nuk flitej më në gjuhën tënë… Dikur e gjetën djalin e arratisur në pyje dhe e rrasën në burg. Por djali ishte gjeth, ishte rritur në pyll. Sa herë që rojet hapnin derën e qelisë, u rrinte mbrapa derës dhe u shkonte mbas kurrizit si të ishte hije. Ikën rojet nga fiqiri, e rrihnin e ç‘nuk i bënin, por nuk ndërroi djali…
Disa thonë se e liruan se e morën për të çmendur, të tjerë thanë se u iku rojeve ashtu lehtë-lehtë dhe shkoi në fshat. Dhe meqë në fshat nuk kishte më nga tanët, hynte lehtë-lehtë si hije nëpër shtëpira dhe merrte për të ngrënë e për t‘u veshur. Dhe në krye të vitit çdo gjë që humbiste në fshat thuhej se e kishte marrë djali i trimit. Mirëpo kishin filluar të humbisnin shumë gjëra dhe në shumë vende njëherësh, edhe ditën për diell ndaj dhe e quajtën "hije". Dhe Hija hynte në çdo shtëpi të fshatit. Filluan të mos i linin fëmijët jashtë nga frika e Hijes. Filluan t’i mbyllnin mirë dritaret dhe portat. Burrat nuk shkonin më me gratë e tyre në shtrat se i shihte Hija, kështu që filluan të lindnin më pak fëmijë. Farërat e pemët nuk ujiteshin mirë e natën, siç bënin të parët tanë dikur, se u kalonte Hija, kështu që edhe toka nuk prodhoi më… Nuk ujisin ditën këtej, bën vapë… Erdhi një kohë që të huajt filluan ta lënë fshatin, ndaj dhe u bë i shkretë ai fshat, ndaj dhe sot nuk thërritet më në emër ai fshat, por quhet fshati i Hijes…
Rrëfimi dukej që kishte marrë fund, por u mundova t’i jap edhe një të shtyrë dhe e pyeta:
- Po më tej ç’u bë me Hijen?
- E ku ta dimë ne, na përzunë e nuk na lënë të kalojmë andej, matanë kufirit. Besoj se bredh nëpër Çamëri, prandaj e quajnë edhe Hija e Çamërisë, prandaj dhe nuk lulëzon ai vend që kur ikëm ne…
Më në fund, si heshta ca, mendova që ta provokoja pak dhe e pyeta:
- E beson të gjithën këtë ti?…
Për herë të parë e pamë njëri-tjetrin në kokërdhok të syrit.
- Po ti e beson se ndodhet vërtet këtej rrotull ai varri i Pirros së Madh? - ma ktheu.
- Edhe po nuk ekziston varri i Pirros për një gjë jam i sigurt që të paktën ka parë diçka nga Butrinti, nga Foinike apo nga Çuka e Ajtoit, - iu përgjigja.
- E pra edhe sikur të gjitha që tregojnë të mos i ketë bërë Hija, Çamëria është atje dhe shumë fshatra janë shkretuar e të paktën shumë nga vuajtjet tona i ka parë, - ma ktheu plaku flakë për flakë.
Biseda ishte bërë e nderë, ndaj dhe nuk mund të vazhdonim më… Qëndrova dhe pak dhe u ndamë…
Më bie shpesh rruga për në Butrint apo për në Çukë të Ajtoit, por tani sa herë që kaloj më bren përbrenda jo më se sa pjesë të vërteta ka në legjenden e varrit të Pirros së Madh, por se sa pjesë të vërteta ka në jetën e Hijes së Çamërisë…
Dhe pres që dikur dikush të më tregojë më shumë për të…

Martin MATO